פסח אין די געטאָס אין פֿולין
דעם פּסח פֿון יאָר 1940 האָבן נאָך נישט אלעַ יידן אין פּוילן געפֿיערט אין די געטאָס.
פֿאָרמעל זענען נאָך נישט אומעטום איינגעפֿירט געוואָרן די געטאָס,
אָבער איבערציען זיך פֿון איין טייל שטאָט אין דער אַנדערער, האָט מען שוין נישט געטאָרט. אָן ספעציעלעל דערלויבענישן האָט מען זיך נישט געטאָרט רירן פֿון אָרט. עס זענען שוין פֿאָרגעקומען גירושים פֿון אַ ריי שטעט און שטעטלעך, ווו די דייַטשן האָבן בייַ די יידן צוגערויבט דאָס גאַנצע פֿאַרמעגן.
די יידן האָבן נאָך אין טייל מקומות געקאָנט באַקן מצות, און די אונגארישע יידן, כאָטש זיי אַליין האָבן שוין דעמאָלט געלעבט אונטערן שאָטן פֿון שווערע גזירות, האָבן די באזארגנט מיט מצות געוויסע קהלות אין דייטשלאנד, עסטרייך טשעכיע און פּוילן.
אויף פּסח 1940 האָט די ,,יידישע סאָציאַלע זעלבסטהילף" דורכגעפֿירט אַ גרויסע בילפס-אַקציע, שרייַבט משה פּאָליאַקעוויטש (אין "פּוילישער ייד" אַרויסגעגעבן פֿון דער פֿעדעראַציע פֿון פּוילישע יידן, ניו-יאָרק, מערץ-אַפּריל 1942, ז"ז 14-15 און 21) פֿון וועלכער בלויז וואַרשע האָבן גענאָסן 250.000 נפֿשות, אויף דער אַלגעמיינער צאָל פֿון דער יידישער באַפֿעלקערונג – 360.000 נפשות.
בלויז די "יידישע סאָציאַלע זעלבסטהילף" האָט פֿאַנאַנדערגעטיילט אין וואַרשע 565.000 קילאָ שפּייזפּראָדוקטן.
די קהילה אין וואַרשע האָט אַרויסגעגעבן פּסחדיקע מיטאָגן פֿון די פֿאָלקסקיכן ספּעציעלע סדרים זענען איינגעאָרדנט געוואָרן פֿאַר קינדער־פליטים, וואָס
האָבן פֿאַרלאָרן זייערע טאַטעס און מאַמעס, סייַ בּשעת די דייַטשע באמבארדירונגען אויף וואַרשע, סייַ בּשעת די גירושים פֿון זייערע היימען און סייַ ווען זייערע עלטערן זענען פֿאַרכאַפּט געוואָרן און דערשאָסן געוואָרן אָן אַ פֿאַרוואָס און אָן אַ פֿאַרווען.
לויט א באריכט, וואס איז געווען פארעפנטלעכט אין ״מארגן זשורגאל״
(ניו־יארק, דעם 22סטן פעברואר 1940), האט די קהלה אין בודאפעשט שוין אין
חודש פעברואר אנגעהויבן באקן מצות פאר די יידן אונטער דער גאצישער העד־
שאפט. אויך א גרויסע צאל פדיוואטע מצה־בעקערייען האבן זיך געעפנט ספעציעל
פאר די יחץ אין די היטלער־לענדער. די גרעסטע צאל מצה־בעקערייען זענען
געווען טעטיק אין • דער אלט־ארטאדאקסישער שטאט מונקאטש (קארפאטן־רוס,
היינט געהער זי צו רוסלאנד).
אויף פסח 1940 האט די ״יידישע סאציאלע זעלבסטהילף״ דורכגעפירט
א גרויסע הילפס־אקציע, שרייבט משה פאליאקעוויטש(אין ״פוילישער ייד״, ארויס־
געגעבן פון דער פעדעראציע פץ פוילישע יידן, ניו־יארק, מערץ־אפריל 1942,
ד׳ז 15 — 14 און 21), פון וועלכער בלויז אין ווארשע האבן גענאסן 250.000
נפשות, אויף דער אלגעמייגער צאל פון דער יידישער באפעלקערונג — 360.000
נפשות.
די בתי־מדרשים זענען געווען געשלאסן. יידן האבן נישט געטארט דאוונען
בציבור. סהאט
געווארן סדרים, אין א טייל הייזער — בשותפותדיקע סדרים. אריך אין א סך
קינדערהיימען זענען אפגעריכט געווארן בשותפותדיקע סדרים.
אין א קינדערהיים אין ווארשע, אויף כלאדנע־גאס, האבן זיך פארזאמלט 150
קינדער־פליטים. דער עלטסטער האט געזאגט די הגדה, דער אנפירער פון אני
שטאלט האט פארטייטשט די באדייטונג פון פסח אין דער יידישער געשיכטע, עם
זענען געזונגען געייאח ארץ־ישראלדיקע לידער און ביז פאר טאג איז מען
געזעסן און גערעדט וועגן יציאת מצרים.
דער פסח אין יאר 1941 איז געווען פול מיט שרעק. ביים עפענען די טיר צו
״שפוך המתן•״, האט זיך געקאנט באווייזן א דייטשער עס־עס־מאן און פארשלעפן
די יידן צו צוואנגס־ארבעט אדער אין א קאנצענטראציע־לאגער.
ביי די בשותטותדיקע סדרים האט מען שוין געמוזט בלייבן א גאנצע נאכט,
מייל גאך אכט אוונט האט מען נישט געטארט באווייזן זיר אויף דער גאס.
נאכן סדר אין יאר 1941 האט ע. ק. געשריבן אין ״גאזעטא זשידאװסקא״ t
«דעם היי־יאריקן סדר האבן מיד אפגעריכט אנדערש, ווי אין די לעצטע צענדלי־
קער יארן. בשותפותדיקע איבערלעבענישן האבן דערנענטערט צו דער יTישער
טראדיציע משפחות, וואס האבן שוין לאנג פון אונח זיר דערװײטערט״...
פסח אין יאר 1942 האט שוין אויף די יידן אין ווארשעווער געטא אץ אין
אנדערע געטאס געלויערט דער טויט. די יידן זענען שוין געווען אפגעריסן פת
דער וועלט. די קרעמאטאריעס אין אוישוויץ, טרעבלינקע׳ אץ אין אנדערע טויט־
לאגערן האבן שוין געארבעט טאג און נאכט. א מיליאן יחץ זענען שוין אומגעקומען
אויף קידוש־השם אין די פארניכטונגס־לאגערן, און די, וואס זענען באך געבליבן
לעבן, האבן זיך געראנגלט מיטן טויט• אץ דאך האבן יידן אונטער די שווערסטע
באדינגונגען געזוכט א מעגלעכקייט מקיים צו דין די מצווה פץ עסן א כזית מצה,
אפצוריכטן אין געהיים דעם סדר אץ נישט צו עסן קיץ חמץ...
אץ ערב פסח ביי נאכט, אין יאר 1943, איז אויסגעבראכן דער ווארשעווער
געטא־אויפשטאנד.
אין ווארשעווער געטא זענען בסך־הבל פארבליבן נישט מער ווי בערך
40 טויזנט יידן, מעד פון 90 פראצענט פון דער יידישער באפעלקערונג - אין
ווארשע, וואט האט געציילט קרוב צו א האלבן מיליאן יחץ, זענען שיין געהאט
אומגעקומען פץ הונגער״ קראנקײט און רציחות אין ווארשעווער געטא און אין
די לאגעוץ.
אבער אויך אין דעם לעצטן פסח פונעם ווארשעווער געטא איז געװאח אפ־
געריכט דער סדר, און דער היסטארישער אויפשטאנד פץ די לעצטע יחץ אין
ווארשעווער געטא האט זיך אנגעהויבן טאקע אין אט דער סדר־נאכט פץ יאר
1943. די שאסן פץ די יידישע אויפשטענדלער האבן אפגעהילכט אין דער נאבט
פץ פרייהײטםײום־טוב.
