מלכּה חפֿץ־טוזמאַן (1896־1987)
מלכה חפץ-טוזמאַן נולדה בבאָלשאַיאַ־כײַטשאַ בווהלין [אוקראינה, אַז רוסיה הצאַרית] למשפחה חסידית, היתה השנייה להוריה מבין שמונה ילדים. שנת לידתה אינה ידועה – כנראה בין 1893 ל-1896. למרות התנגדות אביה למדה בבתי ספר רוסיים בעיירות נוֹרינסק וקוֹרוֹסטיין. מורים פרטיים ללימדוה עברית ואנגלית. שייריה הראשונים נכתבו בייידיש ורוסית. המשפחה היגרה לארצות הברית בשנת 1912 והתיישבה בשיקגו. סיפורה הראשון פורסם ב-1918, ושירה הראשון ב-1919. בגיל שמונה-עשרה נישאה לחזן שלמה טוזמאַן, ילדה שני בנים ועברה לגור במילווקי [וינסקונסין] היא החלה לכתוב באנגלית אך עברה מיד לכתוב בייידיש תוך שהסופר קלמן מאַרמאָר מעודד אותה לכתוב. היא עובדת כמורה בבית-ספר ממשלתי במילוואָקי ולומדת באוניברסיטאות ויקונסין וברקליי.
בתחילת שנות ה-1940 המשפחה עוברת ללוס-אנג'לס ושם היא לימדה יידיש בבית-ספר יסודי ותיכון.
ב-1949 החלה ללמד ביוניברסיטי אויף ג'ודאיזם. לאחר מות בעלה ב-1971 התגוררה בישראל במשך שנה, וכשחזרה [לבקשת בניה] לארה"ב חיתה בברקליי עד מותה בשנת 1987.
שפּעטער האָט זי, מיט איר מאַן און צויי זין, זיך אַריבערגעצויגן קיין לאָס-אַנדזשעלעס. אין 1981 האָט זי געוווּנען די פּרעסטיזשפֿולע מאַנגער־פּרעמיע פֿאַר דער ייִדישער פּאָעזיע.
היא הרבתה לפרסם בכתבי-עת בייידיש בארה"ב ושיריה כלולים באנתולוגיות שונות לשירת יידיש. היא פירסמה בחייה שישה קובצי שירה, " מילד מײַן ווילד" [1958] אפ"ג:
 , שאָטנס פֿון געדענקען, בלעטער פֿאַלן ניט, "אונטער דײַן צייכן" [1974] תל-אביב : "לידער" [1949 ] לאָס-אנגעלעס וכתב יד נוסף נשאר בעזבונה. בשנת 1981 זכתה בפרס איציק מאַנגער.

חפֿץ־טוזמאַן זשורנאַלן סײַ אין אַמעריקע סײַ אין  אייראָפּע. אירע זעקס בענד לידער זײַנען לידער, " מילד מײַן ווילד" [1958] אפ"ג:  , שאָטנס פֿון געדענקען, בלעטער פֿאַלן ניט, "אונטער דײַן צייכן" [1974] תל-אביב : "לידער" [1949 ] לאָס-אנגעלעס . כליל הסונטות "איבער זיך געבויגן" חותם את ספר שייריה הראשון "לידער", שיצא בהוצאה עצמית, בלוס-אנג'לס. היצירה עוסקת בחשבון נפש אישי ובקונפליקטים מוסריים. כל 15 הסונטות הן בנוסח שקספיר [שלושה בתים מרובעים + צמד], והכללילם הצורניים של הסוגה

 נשמרים בקפדנות מלאה לכל אורכם .

אביבה ברלינסקי־טל : שירתה של מלכה חפץ־טוזמאן, מונוגרפיה, אוניברסיטת בר־אילן, 2000 - 359 עמודים

 

 

 

 

 

 

 

 



ווי אַזוי ביסטו קלוג געוואָרן, מאַמע

וווּ האָסטו, מאַמע, גענומען די קלוגשאַפט די שטילע?
אַלץ ווייסט דײַן שטילינקער בליק.

אויף דײַנע ליפּן רוט כּסדר
אַ סוד אינעם קנופּ פֿון דײַן שווײַגן -
עפּעס אַן אמת אַ שטומער
וואָס
קינדער גרויסע,
קינדער אַלטע
זײַנען אַלץ צו יונג צו וויסן?

ניין.
איך פֿאָרש ניט, מאַמע.
איך ווער זיך קעגן דײַן אַלווייסנדיקן בליק
וואָס האָט שוין, דוכט מיר,
אונטערגעצויגן דײַן סך־הכּל.

הינטערווײַלעכץ איז דאַרום
דײַן רחמנות אויף מיר.
ס’טוקט זיך פֿון אונטער דײַן שמייכל
און בייגט די אַקסל מיר אײַן, מאַמע.

יעצט
אַז איך האָב זיך אַליין דערקליבן
צו דײַן שמייכלענדיקן זיפֿץ
איז מיר אויך שוין שווער צו ליבן, מאַמע.
און דאָס האָב איך דערוווּסט זיך
איינינקע אַליין. . .
און שמייכל שוין צו אַלץ ווי דו.
נאָר ניט קלוג בין איך,
ניט קלוג.

ווי אַזוי ביסטו
קלוג געוואָרן, מאַמע?

אַ ביסעלע
בין איך נאָך ווי דער טאַטע:
שרײַען וויל איך,
שרײַען הויך „אוי וויי און טאַטע זיסער”.
נאָר קיין מאָל, דוכט מיר,
וועל איך ניט ווי ער פֿאַרטרוילעך
ליגן מיט די ליפּן בײַ די קליינינקע צוויי יודן
און קיין מאָל ניט ווי ער
מיט פֿאַרמאַכטע אויגן
צערטלען דעם „שדי”.
 לידער,1949

 

 

        מילון יידי-עברי
       חומר לימודי 
תרגול
משחקים
שירים
יצירות
סימני ניקוד
    חג והווי יהודי
משוררים וסופרים
        פרויקטי גמר
קישורים
כתבו לנו
ידיש:ד"ר שושנה דומינסקי
מונה כניסות: 407234

תכנות: דודי זוהר 2006 אוּרי הרדוף 2009 גד אבן חיים 2017-2016
כל הזכויות שמורות ©