שם השיעור: פעלים מתפצלים / קאָנווערבן 

קיימים מספר סוגי פעלים ווערבן. אחד הסוגים הוא פועל מתפצל קאָנווערב, כלומר אל צורת המקור גרונט פֿאָרעם של הפועל נוסף סוג של קידומת או מילת יחס.  

ווערבאַלע פּרעפֿיקסן - קידומת לפועל

קיימים 6 סוגי קידומות ( פּרעפֿיקסן ) : באַ, צע, פֿאַר, דער אַנט, גע, אשר אינם נפרדים מהפועל: באַשליסן, דערציילן, כלומר הם מוטים יחד עם שורש הפועל.

  דוגמה:

דערציילן ( דערציילט ) = לספֵּר
איך דערצייל, ער דערציילט, ער האָט דערציילט, ער וועט דערציילן, דערציילנדיק.

באַגריסן (באַגריסן ) = לקדם בברכה
איך באַגריס, ער באַגריסט, ער האָט באַגריסט, ער וועט באַגריסן, באַגריסנדיק.

צעשנייַדן ( צעשניטן ) = לחתוך
איך צעשנייַד, ער צעשנייַדט, ער האָט צעשניטן, ער וועט צעשנייַדן, צעשנייַדנדיק.

*   קאָנווערבן - פעלים מתפצלים הבנויים ממילת יחס + פועל.

ישנם למעלה מ-30 סוגי פעלים עם מילות יחס ( קאָנווערבן ).

 *    קאָנווערבן
השימוש בפועל מתפצל פעלים עם מילות יחס ( קאָנווערבן ) נובע מכך ש:

בזמן הווה ( איצטיקער צייַט) מילת היחס באה אחרי הפועל :
אַרייַנקומען / איך קום אַרייַן. דו קומסט ניט אַרייַן. ווער קומט ניט אַרייַן ?

בצורת ציווי ( אימפּעראַטיוו ) מילת היחס באה אחרי הפועל הן בצורת יחיד ( לשון-יחיד) : אַרייַנקומען / קום אַרייַן. צושרייַבן / שרייַב צו.
                                                                               הן בצורת רבים ( לשון-רבים):

אַרייַנקומען / קומט אַרייַן. קומט ניט אַרייַן. 

בזמן עבר ( פֿאַרגאַנגענע צייַט ) : נפעל ( פּאַסיוו ) : תנאי ( קאָנדיציאָנאַל-זאַצן ) בשימוש הפועל בצורת v3 (פּאַרטיציפּ) יבוא בין מילת היחס והפועל - גע.

  איבערשרייַבן ( איבערגעשריבן ).

 ניתן לחלק את הפעלים עם מילות היחס (קאָנווערבן ) לשתי קבוצות:

קבוצה שמילת היחס נותנת משמעות והיא סוג של כיוון פעולה :

1. אַדורכ- ( דֶּרֶךְ through ) : אַדורכקןמען / אַדורכגעקומען
      דורכ-                         : דורכקוקן  / דורכגעקוקט

2. אַוועק- (הלאה סיום התרחקות away ) : אַוועקשיקן / אַוועקגעשיקט

3. אַנידער- ( למַטָּה down ) : אַנידערשטעלן / אַנידערגעשטעלט

4. אַנטקעגנ- ( ממול, מִנֶּגֶד לקראת  opposite, against) : אַנטקעגנקומען / אַנטקעגנגעקומען

5. אַרייַנ- ( לְתוֹךְ in to ) : אַריינקומען / אַרייַנגעקומען

6. אַרויס- ( הַחוּצָה, מתוך out ) : אַרויסקומען / אַרויסגעקומען

7. אַרויפֿ- ( כלפי מעלה up ) : אַרויפֿקומען / אַרויפֿגעקומען

8. אַראָפּ- ( כלפי מַטָּה down ) : אַראָפּקומען / אַראָפּגעקומען

9. אַריבער- ( לְעֵבֶר, מעַל, מעֵבר ל across, over) : אַריבערקומען / אַריבערגעקומען

10. אַרונטער- ( לְמַטָּה, מִתַּחַת לְ underneath) : אַרונטערקומען / אַרונטערגעקומען

11. אַרומ- ( סְבִיב מִסָבִיב around ) : אַרומרעדן

12. מיט- ( עִם mit ) : מיטקומען / מיטגעקומען

13. נאָכ- ( אַחֲרֵי after ) : נאָכקומען / נאָכגעקומען

14. פֿאָרויס- ( לְפָנִים, קָדִימָה, מֵראש ahead, forward, in advance: pre ..., fore ) 
      פֿאָרויסקומען /  פֿאָרויסגעקומען

15.  פֿונאַנדער- ( פּיזוּר apart ) פֿונאַנדעראַרבעטן / פֿונאַנדערגעאַרבעט

16. פֿאַרבייַ- ( עַל-פְּנֵי, מֵעֵבֶר לְ- pass by, alongside ) פֿאַרבייַגיין / פֿאַרבייַגעגאַנגען

17. צוזאַמענ- ( ביחד יַחְדּו together ) : צוזאַמענאַרבעטן / צוזאַמענגעאַרבעט

18. צונויפֿ- ( איסוּף, רִיכּוּז למקום אֶחָד together ) צונויפֿקומען / צונויפֿגעקומען

19. צוזאַמענ- ( אִיסוּף, רִיכּוּז למקוֹם אֶחד together ) צוזאַמענקומען / צוזאַמענגעקומען

20. צוריק- ( בַּחֲזָרָה, שוּב back ) : צוריקנעמען / צוריקגענומען

קבוצה נוספת היא קבוצה בה מילת היחס היא חלק מהפועל ולא ניתן למצוא הסבר או משמעות לצרוף שנוצר במהלך השנים. גם קשה לפרש את קשר מילת היחס לתוצאה המתקבלת של הפועל המתפצל (קאָנווערבן ).

דוגמה לפעלים שמילת היחס מוסיפה להם פירוש:

  

ווערבן

 

איצטיקע צייַט

פֿאַרגאַנגענע-צייַט

קומענדיקע צייַט

אַרייַנגיין (אַרייַנגעגאַנגען)

להכנס

איך גיי אַרייַן

איך בין אַרייַנגעגאַנגען

איך וועל אַרייַנגיין

אַרויסלויפֿן
( אַרויסגעלאָפֿן )

לברוח

דו לויפֿסט אַרויס

דו ביסט אַרויסגעלאָפֿן

דו וועסט אַרויסלויפֿן

צוהערן זיך
( צוגעהערט )

להאזין, להקשיב

ער הערט זיך צו

ער האָט זיך צוגעהערט

ער וועט זיך צוהערן

אַראָפּשלינגען

(אַראָפּגעשלונגען)

לבלוע

זי שלינגט אַראָפּ

זי האָט אַראָפּגעשלונגען

זי וועט אַראָפּשלינגען

צובערנגען

(צוגעברערנגט )

להביא

מען ברענגט צו

מען האָט צוגעברענגט

מען וועט צוברענגען

אַרויסנעמען
( אַרויסגענומען )

להוציא מתוך

ווער נעמט אַרויס?

ווער האָט אַרויסגענומען ?

ווער וועט אַרויסנעמען ?

אויפֿמאַכן (אויפֿגעמאַכט )

לפתוח

עס מאַכט אויף

עס האָט אויפֿגעמאַכט

עס וועט אויפֿמאַכן

צומאַכן
( צוגעמאַכט )

לסגור, לנעול

מיר מאַכן צו

מיר האָבן צוגעמאַכט

מיר וועלן צומאַכן

איבערזעצן
( איבערגעזעצט )

לתרגם,
להושיב מחדש

איר זעצט איבער

איר האָט איבערגעזעצט

איר וועט איבערזעצן

איבערשרייַבן

לשכתב, לכתוב מחדש

זיי שרייַבן איבער

זיי האָבן איבערגעשריבן

זיי וועלן איבערשרייַבן

  

 

פועל : פעלים מתפצלים –קאָנווערבן – זמן הווה

בזמן הווה מילת היחס מתפצלת ונשמר הקשר בין הנושא והפועל

למעט פעלים המתחילים ב: פֿאַר, באַ, צע, דער, אַנט, גע

 

  1. אני נכנס.  איך גיי אריַין.
  2. אתה מתרגם. דו זעצסט איבער.
  3. היא מתלבשת. זי טוט זיך אָן.
  4. זה מתחיל. עס הייבט אָן.
  5. יוצאים. מען קומט אַרויס.
  6. מי מדליק את הנֵרוֹת? ווער צינדט אָן די ליכטער?
  7. אנחנו מתפשטים. מיר טוען זיך אויס.
  8. אתם מבינים איר פֿאַרשטייט.
  9. אתן משלמות. איר באַצאָלט
  10. הם שוברים. זיי ברעכען איבער.
  11. הן לועסות זיי קייַען אויס
  12. החדר מואר דאָס צימער ווערט באַלויכטן.
  13. הבחור יורד  דער בחור גייט אַראָפּ
  14. הילדים מעתיקים. די קינדער שריַיבן איבער.
  15. החתול שותה את החלב. די קאַץ טרינקט אויס די מילך.
  16. החייט מתקן את השמלה. דער שנייַדער פֿאַרעכט דאָס קלייד
  17. האופה מחלק את העוגה. דער בעקער טיילט איבער דעם טאָרט
  18. האימא כובסת את הבגדים. די מאַמע וואַשט אויס די קלידער.
  19. האנשים מרכלים. די מענטשן באַרעדן.
  20. האיש מתגבר. דער מענטש קומט איבער.
  21. אנחנו נהנים . מיר געניסן.

 

 דוגמאות ל: ווערבאַלע פּרעפֿיקסן

 

 

V3

V1

קידומת

לשלם

באַצאָלט

באַצאָלן

באַ

לשבור

צעבראָכן

צעברעכן

צע

לשכוח

פֿאַרגעסן

פֿאַרגעסן

פֿאַר

לספר סיפור

דערציילט

דערציילן

דער

לברוח

אַנטלויפֿן / איז

אַנטלויפֿן

אַנט

לזכות

געווונען

געווינען

גע

 

דוגמאות לווערבן [פעלים] אשר עם מילת

קאָנווערבן

 

ווערבן

 

 

 דו קומסט אריַין

אתה נכנס

 איך קום

אני בא  [קומען]

1

 זי נעמט ניט אַרויס די ציַיטונגען

היא לא מוציאה עיתונים

 דו נעמסט

אתה לוקח [נעמען ]

2

 איך באַרעד

אני מרכלת

 ער רעדט

הוא מדבר [רעדן]

3

 זיי באַזינגען

הם מהללים

 מיר זינגען

אנחנו שרים [זינגען]

4

 איר שריַיבט איבער

אתן מעתיקות

 איר שריַיבט

אתם כותבים [שרייַבן]

5

 דו פֿאַרשטייסט

אתה מבין

 איך שטיי

אני עומד [שטיין]

6

 עס נעמט אַרויס

זה מוציא

 עס נעמט

זה לוקח [נעמען]

7

 איר קאָכט אויף דאָס וואַסער

אתם מרתיחים את המים

 מיר קאָכן

אנחנו מבשלים [קאָכן]

8

 ער כאַפּט אויף דאָס בענקל

הוא חוטף את הכסא

 ער כאַפּט

הוא תופס [כאַפּן]

9

 

 

 ער כאַפּט זיך אויף

הוא מתעורר [אויפֿכאַפּן זיך]

10

איר מאַכט אויף דער טיר

אתם פותחים את הדלת

 זי מאַכט

היא עושה [מאַכן]

11

 דו רעגסט זיך אויף

אתה מתרגז

 דו פֿרעגסט

אתה שואל [פֿרעגן]

12

 זיי ברענגען אום

הם משמידים

 מיר ברענגען

אנחנו מביאים [ברענגען]

13

 איר האַלט זיך אַרום

אתם מתחבקים

 זיי האַלטן

אתם תופסים [האַלטן]

14

דו קומסט אום 

אתה נעדר [אבוד]

 דו דאַרפֿסט קומען

אתה  צריך לבוא [קומען]

15

 מיר טוען זיך אָן

אנחנו מתלבשים

 מיר טוען

אנחנו עושים [טאָן]

16

 זיי הייבן אָן טאַנצן

הם מתחילים לרקוד

 זיי הייבן זיך

הם מגביהים [הייבן זיך]

17

 איך טו זיך אויס

אני מתפשט

 איך טו

אני עושה [טאָן]

18

 דו לאָסט אויס

אתה מסיים

 דו לאָזסט

אתה מרשֵה [לאָזן]

19

 איר לייגט אויס

אתם מרצֵפים

 מיר לייגן זיך

אנחנו שוכבים [לייגן]

20

 זי שפעט אויס :

 זי לאַכט אויס

היא מלגלגת

 דו שפּעטסט,
דו לאַכסט

אתה צוחק [שפּעטן, לאַכן]

21

 איר זעט אויס

אתם נדְמִים [אויסזען]

 איר זעט

אתם מסתכלים [זען]

22

 ער שריַיבט אונטער אויף דעם טשעק

הוא חותם על הצ'ק

 עס שריַיבט

זה כותב [שרייַבן]

23

ער בלאָזט אויף 

הוא משלהֵב

 ער בלאָזט

הוא מנפֵּחַ [באָלזן]

24

איר גייט אויף 

אתם תופחים

 איר גייט

אתם הולכים [גיין]

25

 זיי גייען אויס

הם גוועים

 זיי גייען

הם הולכים

[גיין]

26

 זי דעקט אויף

היא מְגָלָה

 ער דעקט

הוא מכסֵה [דעקן]

27

 דו האַלטסט אַרום

אתה מחבֵק

 איך האַלט

אני מחזיק [האַלטן]

29

 זיי לאָזן ארויף

הם מעלים [אַרויפֿלאָזן]

 זיי לאָזן

הם מרְשִים [לאָזן]

30

 עס רעדט אַרויס

זה מבטא [אַרויסרעדן]

 זי רעדט

היא מדברת [רעדן]

31

 איר פֿליט אַרויס

אתם ממריאים [אַרויספֿליען]

 מיר פֿליען

אתם טסים [פֿליען]

32

 איר מאַכט דורך

אתם סובלים [דורכמאַכן]

 מיר מאַכן

אנחנו עושים [מאַכן]

33

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        מילון יידי-עברי
       חומר לימודי 
תרגול
משחקים
שירים
יצירות
סימני ניקוד
    חג והווי יהודי
משוררים וסופרים
        פרויקטי גמר
קישורים
כתבו לנו
ידיש:ד"ר שושנה דומינסקי
מונה כניסות: 466821

תכנות: דודי זוהר 2006 אוּרי הרדוף 2009 גד אבן חיים 2017-2016
כל הזכויות שמורות ©